NOS Nieuws

1. 1,9 miljoen archiefstukken over slavernij digitaal te bekijken

   Vanaf vanmiddag wordt het voor iedereen mogelijk om 1,9 miljoen archiefstukken over slavernij en slavenhandel digitaal te bekijken. Het gaat onder meer om documenten als scheepsjournalen, plantagelijsten en brieven. Veel van de documenten zijn nog niet eerder onderzocht.

   De documenten zijn na de lancering te bekijken op deze themapagina van het Nationaal Archief. Ze komen uit de archieven van onder meer de West-Indische Compagnie, de Middelburgse Commercie Compagnie en de Sociëteit van Suriname.

   Afgelopen zomer zette het Nationaal Archief slavenregisters van Curaçao op de website. De Surinaamse slavenregisters waren al sinds oktober 2019 online beschikbaar via de nationale archieven van Nederland en Suriname.

   De 1,9 miljoen nieuwe documenten geven meer context aan de informatie die al beschikbaar was, legt Johan van Langen van het Nationaal Archief uit:

   Het conserverings- en digitaliseringswerk heeft zo'n acht jaar geduurd, maar het werk is nog niet afgerond, zegt Van Langen. "Er ontbreken nog puzzelstukjes, dus daar gaan we hard mee verder."

2. Koning opent achtste Koningsspelen: 'Fantastisch dat het weer kan'

   Koning Willem-Alexander en koningin Máxima hebben vanochtend het startsein gegeven voor de achtste editie van de Koningsspelen. Dat deden zijn op basisschool Vlinderslag in Amersfoort. Vanwege de coronapandemie vindt het hele programma dit jaar buiten plaats.

   Het koningspaar stond op het podium op het schoolplein. De leerlingen telden luid af van tien tot nul en onder hard applaus en gejuich werd het startschot voor de landelijke sportdag gegeven. Het thema dit jaar is 'ik+jij=wij'. Direct na de opening werd het koningsspelenlied Zij aan Zij gezongen door Kinderen voor Kinderen.

   'Hou vol'

   Voorafgaand aan de opening zei de koning het fantastisch te vinden dat de spelen dit jaar weer door kunnen gaan. De editie van vorig jaar werd afgelast vanwege de coronapandemie. "Vorig jaar was heel triest", zei de koning. "We hadden nooit gedacht dat het zo lang zou duren", doelde hij op de pandemie. "Het was ook dit jaar weer spannend of het door zou gaan. Maar na moeilijke tijden kunnen we nu weer iets moois doen: samen sporten."

   Bekijk het interview met het koningspaar hier:

   Koningin Máxima vulde hem aan: "Het is hele belangrijk om samen iets leuks te doen. Alle kinderen hebben zoveel tijd thuis doorgebracht. Het is fijn om nu de kinderen weer met een grote glimlach te zien."

   Willem-Alexander stak de kinderen nog een hart onder de riem. "Gelukkig kunnen de kinderen weer naar school en weer sporten. Hou nog even vol, dan gaan we een prachtige zomer tegemoet."

   1,3 miljoen kinderen

   De Koningsspelen worden ieder jaar sinds 2013 op de vrijdag voor Koningsdag gehouden. Normaal gesproken beginnen de activiteiten met een groot ontbijt. Vanwege de coronamaatregelen kon dat dit jaar niet doorgaan. In totaal hebben zo'n 6100 scholen zich aangemeld. Bijna 1,3 miljoen kinderen doen mee, dat is nog nooit zo veel geweest.

   Ook in het Caribische deel van het koninkrijk vinden de Koningsspelen plaats. En op zo'n 75 Nederlandse scholen in het buitenland houden leerlingen vandaag een feestelijke sportdag.

3. Boudewijn de Groot stopt met optreden, blijft wel muziek maken en teksten schrijven

   Boudewijn de Groot stopt met optreden. Ook na corona zal hij niet meer op het podium staan, schrijft hij op zijn website. De 76-jarige zanger zou volgend jaar bij wijze van afscheid nog een keer gaan touren met Henny Vrienten (Doe Maar) en George Kooymans (Golden Earring), maar dat gaat niet door.

   "Corona, in eerste instantie, en de ziekte van George hebben ons genoopt onze laatste tour zoals we die begin vorig jaar begonnen voortijdig te stoppen", schrijft De Groot. Bij George Kooymans werd onlangs de progressieve spierziekte ALS vastgesteld. De drie mannen traden de afgelopen jaren op onder de naam Vreemde Kostgangers.

   Het abrupte afscheid is voor De Groot "de spreekwoordelijke nachtkaars na een carrière van 56 jaar live-optredens". Hij blijft wel muziek maken en teksten schrijven. "Dat laatste heb ik de afgelopen jaren al ruimschoots gedaan en ik hoop het even ruimschoots te kunnen blijven doen."

   Boudewijn de Groot had vooral in de jaren 60 en 70 grote successen met nummers als Welterusten, mijnheer de president, Verdronken vlinder, Als de rook om je hoofd is verdwenen en Jimmy. Veel van die liedjes zijn nog altijd populair.

   Het nummer Avond staat de afgelopen jaren steevast bij de tien hoogst genoteerde nummers in de Top 2000 van NPO Radio 2 en stond in 2005 zelfs bovenaan.

4. Grote grazers in Oostvaardersplassen zonder vergunning afgeschoten

   In de Oostvaardersplassen zijn konikpaarden en heckrunderen afgeschoten zonder dat daarvoor de juiste papieren waren geregeld. Omroep Flevoland meldt dat de provincie voor het afschieten een aparte opdracht had moeten geven aan Staatsbosbeheer, maar uit stukken van de Omgevingsdienst OFGV blijkt dat dat niet is gebeurd.

   Begin dit jaar werd de kwestie aangekaart door stichting Stamina, die zich inzet voor de dieren in natuurgebieden. Volgens de stichting is er geen goede juridische basis voor het afschieten van de paarden en runderen. In afwachting van een oordeel van de Omgevingsdienst van de provincie werd het afschieten stopgezet.

   Verantwoordelijk gedeputeerde Smelik zei in februari dat de papieren wel degelijk goed geregeld waren, maar moet daar van terugkomen nu blijkt dat Staatsbosbeheer in overtreding was.

   Edelherten

   Het afgelopen half jaar zijn zeker 150 konikpaarden en tientallen heckrunderen afgemaakt. In het provinciehuis worden de papieren nu alsnog geregeld, zodat er na het broedseizoen weer dieren kunnen worden afgemaakt.

   Het doodschieten van edelherten ging afgelopen winter gewoon door, omdat daarvoor andere regels gelden. Vorige winter lag het afschieten van edelherten eveneens lange tijd stil, omdat de rechtbank vond dat het beleid niet goed was onderbouwd. De Raad van State draaide het verbod terug.

   Te weinig eten

   Het dierenwelzijn in de Oostvaardersplassen leidt de afgelopen jaren tot emotionele discussies. De populaties in het gebied werden steeds groter en met name in de winter was er niet altijd genoeg eten voor de dieren. Twistpunt was onder meer of de dieren wel of niet moeten worden bijgevoerd.

   Staatsbosbeheer bepaalde vorig jaar dat er in het gebied ruimte is voor zo'n 1100 grote grazers. Daarbij gaat het om vijfhonderd edelherten en zeshonderd runderen en paarden.

5. Kabinet praat over verlenging steunmaatregelen; deze ondernemers staan erom te springen

   Al veertien maanden achter elkaar krijgen bedrijven steun van de overheid om de coronacrisis door te komen en de vraag is hoe lang ze nog steun moeten krijgen. De huidige steunpakketten lopen tot 30 juni. Het Centraal Planbureau adviseert om het bij die steun te laten, maar het demissionair kabinet lijkt aan te sturen op in ieder geval nog één kwartaal aan steun.

   Ondernemers krijgen steun voor het betalen van de salarissen (NOW-regeling) en voor de vaste lasten (TVL). Zzp'ers kunnen via de TOZO-regeling hulp krijgen. Ook hebben ondernemers uitstel gekregen voor het betalen van belastingen. De steunregelingen lopen op 30 juni af, maar het kabinet heeft het UWV en gemeenten gevraagd om zich voor te bereiden op verlenging van de steun tot 30 september.

   In de ministerraad wordt vandaag over verlenging van de steun gesproken. Waarschijnlijk worden de precieze plannen half mei gepresenteerd.

   Meer dan 70.000 bedrijven vroegen voor de eerste drie maanden van dit jaar loonsteun aan. Dat worden er voor het huidige kwartaal mogelijk minder, omdat bijvoorbeeld kappers en winkels weer open zijn en het omzetverlies minder zwaar is.

   Komende week komen er versoepelingen aan in bijvoorbeeld de horeca. Toch zijn er ondernemers die nu al zeggen ook na 30 juni steun nodig te hebben.

   Eén van hen is Peter van Overbeek, eigenaar van Van Overbeek Sanitair. "We hebben ruim duizend vacuümtoiletten op ons terrein staan. Die staan normaal gesproken op de grote festivals: Lowlands, Graspop, Down the Rabbit Hole, Tomorrowland, noem maar op."

   Het bedrijf had in 2020 een omzetval van 70 tot 75 procent. De vooruitzichten voor het eind van de zomer zijn iets beter, maar Van Overbeek denkt dat het vanaf 1 juli niet meteen zo wordt zoals het in 2019 was. "We hebben echt steun nodig, tenzij alles open gaat in het derde kwartaal."

   "We zijn een Brabants familiebedrijf, bestaan sinds '87 en hebben zo'n twintig mensen in dienst. We willen het team graag bij elkaar houden. Als er geen steun komt, kan het zijn dat we mensen moeten ontslaan."

   Ondernemer Marion Kootstra denkt zelfs tot begin 2022 steun nodig te hebben van de overheid. Ze verhuurt met haar bedrijf Marion Reizen bussen voor allerlei soorten reizen. "Ons seizoen loopt van maart tot en met oktober. Het zal nog een tijd duren voordat schoolreisjes, vakantiereizen en dagtochten terugkomen. Dat vertrouwen moet bij mensen weer terugkomen, dat gaat niet zo snel."

   Ook voor bijvoorbeeld treinverstoringen verhuurt ze bussen, maar daar zijn er minder van nodig omdat minder mensen met de trein reizen. "Ondertussen is een deel van het personeel al vertrokken en zijn er nog zeven voltijdsbanen over."

   "Ik kan nu geen personeel aannemen om bussen te laten rijden", zegt Kootstra. "Waar ik erg bang voor ben, is dat we vanaf juli weer moeten gaan betalen aan de Belastingdienst. Dan is het klaar."

   Ook grote ontvangers van loonsteun denken voorlopig nog steun nodig te hebben. KLM was met een bedrag van bijna 780 miljoen euro tot nu toe de grootste ontvanger van loonsteun. Het bedrijf denkt ook in de tweede helft van het jaar steun nodig te hebben.

   "De verwachting is dat vooral het herstel op de intercontinentale bestemmingen langzamer zal zijn, zodat de NOW-steun nog nodig is in de tweede helft van het jaar", zegt een woordvoerder. Het bedrijf wijst naar de reisrestricties die in Nederland gelden en zegt dat als die niet worden aangepast er steun nodig is. "Maar zoals gezegd zullen wij hier veel minder gebruik van maken. "

   Casino

   Holland Casino is de nummer twee en kreeg over 2020 95 miljoen euro. De hoogste baas van het bedrijf, Erwin van Lambaart, denkt dat er in de zomermaanden ook nog steun nodig is. "Stel dat we weer open mogen met de anderhalve meter-maatregel en zonder verdere restricties, dan hebben we het niet nodig. Maar het zou best kunnen dat er restricties zijn en dan moeten we een aantal maanden gebruik maken van de steun.

   "Als de steun er niet komt, is dat pittig en lastig. We komen er dan wel doorheen, maar voor andere bedrijven is de nood nijpender."

   Ook scheepsbouwer Royal IHC staat in de top 5 van grootste NOW-ontvangers en wil verlenging. "We bouwen schepen van zo'n 100 tot 200 miljoen euro", zegt een woordvoerder. "Het is heel lastig om dat soort internationale orders via Teams af te sluiten. Als er wordt versoepeld, duurt het weer een tijd voordat nieuwe opdrachten daadwerkelijk tot werk leiden. Dat duurt maanden. Voorlopig hebben we de steun nog nodig."

6. Wekdienst 23/4: Koningsspelen van start • Nieuwe analyse AstraZeneca

   Goedemorgen! Het Europees Geneesmiddelenbureau komt met een analyse over het AstraZeneca-vaccin en de bijwerkingen. En het koninklijk paar geeft het startsein voor de Koningsspelen.

   Vanochtend flink wat zon, vanmiddag is het wisselend bewolkt. Het blijft droog en het wordt 10 tot 14 graden. In het weekend en begin volgende week verandert en weinig. In de nachten vaak een graadje vorst en overdag een graad of 13. Het is droog met geregeld zon.

   Ga je de weg op? Hier vind je het overzicht van de files en werkzaamheden. Check hier de dienstregeling voor het spoor.

   Wat kun je vandaag verwachten?

   Wat heb je gemist?

   De Tweede Kamer steunt de aangekondigde versoepelingen die per 28 april ingaan, is de uitkomst van het coronadebat gisteravond. Terrassen en winkels mogen dan onder voorwaarden open en de avondklok wordt geschrapt.

   Verschillende partijen zetten vraagtekens bij de versoepelingen. Zo vindt de PvdA de besmettingscijfers te hoog en noemde partijleider Ploumen de versoepelingen niet eerlijk tegenover zorgmedewerkers, die gevraagd is af te zien van hun meivakantie vanwege de drukte op de ic's.

   Rutte zei dat het kabinet een bewust maar acceptabel risico neemt door in te gaan tegen het advies van het OMT. "We vinden het heel spannend wat we doen, maar we hebben echt buikpijn over die terrassen."

   Ander nieuws uit de nacht:

   En dan nog even dit:

   De restanten van een voormalige kerncentrale en de vervallen gebouwen eromheen: het is niet direct de plek die bij je opkomt als je aan de Unesco-Werelderfgoedlijst denkt. Toch wil Oekraïne dat Tsjernobyl wordt toegevoegd aan de befaamde lijst.

   In 1986 was dit de plek van de grootste kernramp in de geschiedenis. De Oekraïners denken dat nu, bijna 35 jaar later, de plek een interessante bestemming voor toeristen kan zijn.

   Zo ziet Tsjernobyl er nu uit:

   Fijne dag!

7. Merkel voor commissie om 'lobbyen' voor megafraude-bedrijf Wirecard

   In Duitsland nadert het parlementaire onderzoek naar de megafraude bij betaalbedrijf Wirecard zijn hoogtepunt. Al maanden probeert een onderzoekscommissie de onderste steen in de zaak boven te krijgen. Deze week is de regering aan de beurt. Twee ministers en twee staatssecretarissen hebben al getuigd, vandaag wordt bondskanselier Merkel aan de tand gevoeld.

   Het Duitse Wirecard wordt ervan beschuldigd 1,9 miljard euro aan inkomsten te hebben verzonnen om het bedrijf aantrekkelijker te maken voor investeerders. Nadat de fraude bekend was geworden, stortte de aandelenkoers van het betaalbedrijf in: 20 miljard euro ging in rook op, duizenden beleggers waren de dupe.

   Signalen dat er dingen niet klopten, waren er al jarenlang. Er is veel kritiek op hoe de financiële waakhond BaFin daarmee is omgegaan. In plaats van de aantijgingen goed te onderzoeken, deed de instelling aangifte tegen kritische media en verbood ze beleggers te gokken op een koersdaling van het aandeel Wirecard.

   De parlementaire onderzoekscommissie heeft al meer dan 300 uur aan zittingen achter de rug, waarin tachtig getuigen aan het woord zijn gekomen. Uit de verhoren is onder meer gebleken dat meerdere medewerkers van de BaFin aandelen hadden in Wirecard. Ook de ex-chef van Wirecard, Markus Braun, moest voor de commissie verschijnen. Tot frustratie van de commissieleden beriep hij zich bij de meeste vragen op zijn zwijgrecht.

   Politieke top

   Ook de verhoren van de politieke top hebben tot nu toe niet de opheldering gebracht waarop werd gehoopt. Vooral naar de komst van staatssecretaris van Financiën Jörg Kukies werd met spanning uitgekeken. Hij had nauwe contacten met Wirecard en was ook het aanspreekpunt in de regering voor Bafin. Zo wist hij alles over hun omstreden shortsell-verbod voor het Wirecard-aandeel. Dat wordt nu alom gezien als fataal signaal, een teken naar de beurs dat de fraudebeschuldigingen niet waar waren en het speculeren op de dalende koers een pervers spel van losgeslagen speculanten.

   Waarom heeft Kukies niet ingegrepen? Hij wilde "de operationele onafhankelijkheid van de waakhond respecteren", zei hij woensdag tijdens zijn verhoor.

   En hoe zit het met de innige contacten? Kukies had een ontmoeting met chef Markus Braun op zijn vijftigste verjaardag. Maar daar was niks raars aan de hand, verzekerde Kukies: hij zou Braun toen juist met de fraudebeschuldigingen hebben geconfronteerd. Op het feest is hij niet geweest en zijn mobiele nummer heeft hij ook nooit gehad. "Op geen moment heeft Wirecard een bevoorrechte positie gehad", aldus Kukies.

   Ook minister van Financiën Olaf Scholz zegt Wirecard nooit de hand boven het hoofd te hebben gehouden. Dat Wirecard zo lang zijn gang kon gaan, zonder dat BaFin het bedrijf een strobreed in de weg legde, daar voelt hij zich niet verantwoordelijk voor. Ze zijn voor de gek gehouden, daar komt zijn verdediging op neer. "In dit bedrijf is duidelijk met hoge criminele energie gehandeld", zegt de minister.

   China

   Het verhoor van Merkel vandaag zal hoofdzakelijk gaan om een handelsreis naar China in 2019. Daar heeft ze met president Xi Jinping over Wirecard gepraat. Waarschijnlijk heeft ze bij de Chinese leider een goed woordje gedaan voor het bedrijf, dat op dat moment de Chinese markt op wilde en de Chinese betaalservice Allscore wilde overnemen.

   Ook interessant is in hoeverre Merkel zich heeft laten beïnvloeden door graaf Karl-Theodor zu Guttenberg, voormalig minister, maar toen in dienst als lobbyist voor Wirecard. Hij mocht kort voor het bezoek aan China bij Merkel op de thee.

   Bedenkelijk

   Commissielid Fabio di Masi wil van Merkel vooral weten waarom ze door is gegaan met het promoten van het betaalbedrijf, terwijl er destijds al meer dan genoeg aanwijzingen waren dat er iets mis was.

   "Het is normaal dat regeringen zich als ambassadeurs voor bedrijven uit hun land inzetten. Maar op het moment dat de gerenommeerde zakenkrant Financial Times al een hele rij kritische artikelen heeft gepubliceerd en voor het bedrijf waarschuwt, als de toezichthouders zich er al mee bezig hielden, er al Kamervragen zijn gesteld, als je dan nog dit bedrijf als een National Champion behandelt, dan vind ik dat op z'n minst bedenkelijk", zegt di Masi.

   Na deze week zijn de verhoren voorbij en schrijft de commissie haar afsluitende rapport. Di Masi is niet ontevreden met wat het onderzoek heeft opgeleverd. "Misschien zullen er op het hoogste politieke niveau geen koppen rollen, maar er is veel naar boven gekomen en er zijn zeker mensen verantwoordelijk gehouden. Was de commissie er niet geweest, dan was bijvoorbeeld de baas van BaFin nooit ontslagen".

8. 'Overheid overwoog voor 50 miljoen aan HEMA-aandelen te kopen'

   De Nederlandse overheid overwoog vorig jaar om medeaandeelhouder te worden van HEMA. Als de winkelketen, die al jaren verlies lijdt, geen overeenstemming zou bereiken met schuldeisers, zou de staat 50 miljoen aan HEMA-aandelen kopen om het bedrijf te redden. Dat schrijft NRC op basis van interne documenten die de krant heeft ingezien na een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur.

   Het kopen van aandelen was eigenlijk een plan B: aanvankelijk wilde het ministerie van Economische Zaken HEMA op een andere manier tegemoetkomen. De staat wilde daarvoor een van de coronasteunmaatregelen voor bedrijven verruimen, staat in de documenten die NRC heeft ingezien.

   'Sentimentele waarde'

   Maar een besluit van de Europese Commissie gooide roet in het eten. Die bepaalde in mei vorig jaar dat de betreffende regeling, de zogeheten Garantie Ondernemingsfinanciering (GO), alleen mocht worden gebruikt voor bedrijven die na 31 december 2019 in de financiële problemen waren geraakt. HEMA verkeert al langer in zwaar weer.

   Om die reden werkten ambtenaren van het ministerie van Economische Zaken een alternatief scenario uit, schrijft NRC, waarbij de overheid via een aandelenbelang gedeeltelijk eigenaar zou worden van HEMA. Toenmalig minister Wiebes zou zich in dat scenario hebben kunnen vinden, omdat "op deze manier de belastingbetaler profiteert" van toekomstige resultaten van een financieel gezonde HEMA.

   Volgens NRC blijkt uit de interne stukken dat het ministerie bang was voor de politieke en maatschappelijke gevolgen als de HEMA zou verdwijnen. Zo vreesden ze sociale onrust wegens het grote effect op de werkgelegenheid en het straatbeeld. En: "De HEMA heeft voor veel Nederlanders historische en sentimentele waarde."

   Hoekstra blokkeerde plan

   Toch ging de aankoop van aandelen uiteindelijk niet door, omdat minister Hoekstra van Financiën het plan blokkeerde. Hij wilde dat de markt met een oplossing zou komen.

   Uiteindelijk gebeurde dat ook: eind december werd bekend dat HEMA zou worden overgenomen door het Nederlandse investeringsfonds Parcom en de eigenaren van Jumbo. ABN Amro, ING en Rabobank nemen gezamenlijk de schulden van de huidige schuldeisers over.

9. Amerikaanse luchtmacht gaat helpen zoeken naar Indonesische onderzeeër

   De Verenigde Staten sturen teams van de luchtmacht naar Indonesië om te helpen zoeken naar de onderzeeër die sinds woensdag vermist is. De Amerikaanse minister van Defensie Lloyd Austin bespreekt later vandaag met zijn Indonesische ambtgenoot wat de VS nog meer kan doen.

   De Indonesische onderzeeboot was bezig met een torpedo-oefening ten noorden van het eiland Bali, toen woensdagochtend het contact wegviel. Er zijn 53 mensen aan boord, hoewel de onderzeeër geschikt is voor maximaal 34 opvarenden. Het gaat om een KRI Nanggala-402 die zo'n veertig jaar geleden in Duitsland is gebouwd.

   Volgens Indonesische defensiechefs heeft de onderzeeër nog tot zaterdag zuurstof. De marine zoekt intensief naar het schip en wordt daarbij ondersteund door schepen uit Maleisië en Singapore.

   Steeds meer landen zoeken mee naar de vermiste Indonesische onderzeeër:

   De Indonesische president Widodo heeft inwoners van het land in een televisietoespraak opgeroepen om te bidden voor de onderzeeër en de bemanning. "Onze belangrijkste prioriteit is de veiligheid van de 53 bemanningsleden", zei hij. "Tegen hun families zeg ik: ik begrijp uw emoties en we doen ons best om iedereen aan boord te redden."

   Olie

   Eerder werd gelekte olie gevonden op de plek waar de onderzeeër onder water was gegaan. Volgens de marine kan dat wijzen op schade aan de brandstoftank.

10. Meldingssysteem P2000 korte tijd onbereikbaar door storing

    Vanwege een landelijke storing in het P2000-systeem konden hulpdiensten rond middernacht tijdelijk geen meldingen ontvangen via dat systeem. De 'piepers' van duizenden aangesloten hulpverleners gaven de melding "buiten bereik".

    Met P2000 kunnen meldkamers hulpverleners oproepen. Onder meer de brandweer, politie en ambulance zijn op het meldsysteem aangesloten. Zij werden vanwege de storing verzocht om hun telefoons en portofoons in de gaten te houden, zodat ze in geval van nood alsnog konden worden opgeroepen. Dat gebeurt dan via het C2000-netwerk, waarmee hulpdiensten met elkaar kunnen communiceren.

    Het is niet bekend of de storing in het P2000-systeem tot problemen heeft geleid. Inmiddels hebben meerdere meldkamers testmeldingen uitgestuurd en lijkt het systeem weer te zijn hersteld.

11. Mogelijk meer dan 100 doden na kapseizen migrantenboot

    Voor de kust van Libië is deze week een migrantenboot gekapseisd met ongeveer 130 mensen aan boord, melden hulporganisaties. SOS Méditerranée zegt nog geen overlevenden te hebben gevonden en vreest dat alle migranten bij de schipbreuk zijn omgekomen. De Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) van de Verenigde Naties (VN) gaat uit van minstens 100 doden.

    Nadat SOS Méditerranée woensdagochtend een noodmelding had gekregen, is met onder meer drie koopvaardijschepen en reddingsschip Ocean Viking naar de migrantenboot gezocht. De Franse hulporganisatie spreekt van zeer ruwe omstandigheden met golven tot zes meter hoog.

    "Sinds we vandaag ter plaatse zijn gekomen, hebben we geen overlevenden gevonden, terwijl we wel minstens tien lichamen in de buurt van het wrak konden zien", zei de coördinator van de reddingsactie donderdagavond in een verklaring. "We zijn er kapot van."

    Gevaarlijke overtocht

    Veel migranten proberen vanuit het Noord-Afrikaanse Libië Europa te bereiken over de Middellandse Zee. Die overtocht is gevaarlijk en gaat vaak mis, onder meer doordat de boten vaak gammel zijn en overvol zitten. Bij de schipbreuk van woensdag ging het om een rubberboot, zegt SOS Méditerranée.

    VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR en de IOM meldden vorige week dat er op dat moment in 2021 ongeveer 290 migranten waren omgekomen in het centrale Middellandse Zeegebied.

12. Kinderen en jongeren vinden zichzelf nog altijd gezond

    Kinderen en jongeren vinden over het algemeen dat ze gezond zijn, blijkt uit de Jeugdmonitor van het CBS. Dat geldt vooral voor kinderen tussen de 4 en 12 jaar. Volgens hun ouders voelt 97 procent zich gezond of zeer gezond.

    Boven die leeftijd zakt het percentage iets. Van de 12- tot 18-jarigen ervaart 91 procent een goede gezondheid en in de categorie 18 tot 25 jaar 88 procent. De cijfers zijn vergelijkbaar met vorige jaren.

    Te zwaar

    Wel komt overgewicht wat vaker voor. In het laatste onderzoek was 18 procent van de kinderen en jongeren te zwaar, tegen 16 procent in de jaren ervoor. Ook hier verschilt het percentage per leeftijdsgroep: op de basisschool kampt 13 procent met overgewicht, dat loopt op naar 25 procent onder jongvolwassenen.

    Voor de gezondheidsbeleving maakt overgewicht maar weinig verschil. Veruit de meeste kinderen en jongeren die te zwaar zijn beoordelen hun gezondheid als goed of zeer goed; onder 4- tot 12-jarigen zelfs 95 procent.

    Bij 12- tot 18-jarigen met overgewicht is de impact op de gezondheidsbeleving het grootst, maar ook in deze leeftijdsgroep voelt nog altijd 83 procent zichzelf gezond.

    4200 jongeren

    Voor de Jeugdmonitor zijn cijfers gebruikt uit de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor van het CBS en het RIVM over 2019 en 2020. In totaal zijn 4200 jongeren bevraagd.

13. Kroondomein opnieuw drie maanden dicht om 'persoonlijke levenssfeer' koning

    Landgoed Kroondomein Het Loo gaat in het najaar opnieuw drie maanden dicht, ondanks de slepende discussie over die jaarlijkse afsluiting. Volgens demissionair minister Schouten van Landbouw heeft de afsluiting van het natuurpark te maken met de bescherming van de "persoonlijke levenssfeer" van koning Willem-Alexander. Dat antwoordt ze aan de Tweede Kamer op vragen van D66 en de Partij voor de Dieren (PvdD).

    Die partijen wilden weten hoe het nu precies zit met de toegang van de koning tot het natuurpark op de Veluwe. Al jaren is er discussie over het feit dat een groot deel van het park van 15 september tot 25 december gesloten is voor het publiek, terwijl de koning overheidsgeld krijgt om het park op orde te houden.

    Hekken

    De overgrootmoeder van koning Willem-Alexander, Wilhelmina, heeft het Kroondomein in 1959 aan de Staat gegeven. De koning heeft wel het vruchtgebruik, dat wil zeggen dat hij er gebruik van kan maken. Wel krijgt hij voor het onderhoud een subsidie van de overheid, zo'n 4,7 miljoen euro.

    Voor andere subsidieontvangers geldt dat ze een terrein minstens 358 dagen per jaar moeten openstellen voor publiek. Ook de koning mag de hekken dus niet zomaar dichtgooien, vinden onder meer D66, de PvdD en ook de stichting Faunabescherming. Het is niet voor het eerst dat zij aan de bel trekken. Vorig jaar steunde een meerderheid van de Tweede Kamer een motie om het Kroondomein het hele jaar voor publiek toegankelijk te maken.

    Maar het kabinet is het daar niet mee eens, zo blijkt uit de antwoorden van Schouten. Op basis van bepaalde subsidievoorwaarden zou het afsluiten van het Kroondomein wel degelijk kunnen. De minister zegt dat er een verband is "met de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de koning". Hier wordt verder geen uitleg bij gegeven.

    Jacht

    Het blijft dus onduidelijk waarom het park in de herfst drie maanden dicht is. In eerdere brieven zei de minister dat het nodig was "voor de balans tussen houtproductie, de aanwezigheid van grote hoefdieren en de recreatiemogelijkheden". PvdD-Kamerlid Wassenberg wil weten of de koninklijke jacht een rol speelt bij het kabinetsstandpunt dat het Kroondomein dicht mag. Schouten ontkent dat en schrijft dat "er geen verband is tussen het verlenen van subsidie en het beheren van populaties".

    In oktober praat de Tweede Kamer weer over de begroting van de koning. Dan zal de openstelling van het jachtbos van de koning opnieuw aan de orde komen. De subsidie voor het Kroondomein verloopt aan het eind van dit jaar en premier Rutte heeft beloofd om een nieuwe subsidie voor het afgeven ervan met de Kamer te bespreken.

14. Tweede Kamer steunt versoepelingen kabinet

    Het demissionaire kabinet heeft van de Tweede Kamer opnieuw groen licht gekregen voor de volgende stap in het coronabeleid. Dat is de uitkomst van het coronadebat van donderdagavond.

    Het vaccinatiebeleid is volgens het kabinet, ondanks tegenslagen, goed op gang gekomen. "Eind deze week wordt de 5 miljoenste vaccinatie gezet en daarmee zijn we een van de snelste landen van Europa", zei demissionair premier Rutte. "De ggd's en huisartsen leveren een geweldige prestatie", voegde demissionair minister De Jonge daaraan toe.

    Eerder moest het kabinet zijn ambities op dat gebied meermaals bijstellen, onder meer doordat minder vaccinaties werden geplaatst dan gepland. Dat leidde tot forse kritiek op het vaccinatiebeleid. Inmiddels is het inentingstempo omhoog gegaan.

    Voor de een te veel, voor de ander te weinig

    Verschillende partijen zetten evengoed vraagtekens bij de dinsdag aangekondigde versoepelingen. Waarom zei het kabinet eerst dat er niets mogelijk was, en vervolgens weer wel, wilden zij weten.

    Volgens Rutte is er sinds vorige week inderdaad niet veel veranderd, "maar wel genoeg". Rutte: "We gaan tegen het advies van het OMT in omdat we het, ook maatschappelijk, verantwoord vinden. Het OMT wilde wachten tot je de daling echt ziet, wij gaan op de prognose af."

    Voor sommige partijen is dat te weinig, andere vinden de versoepelingen juist te ver gaan. De PvdA steunde het beleid voor het eerst niet. Partijleider Ploumen vindt de besmettingscijfers te hoog. Zij vindt de versoepelingen onveilig en ook niet eerlijk ten opzichte van zorgmedewerkers, die vaak hun meivakantie moeten schrappen omdat het te druk is.

    Buikpijn

    Rutte zei dat het kabinet een bewust maar acceptabel risico neemt. "We vinden het heel spannend wat we doen, maar we hebben echt buikpijn over die terrassen."

    PVV-leider Geert Wilders vindt het juist discutabel dat de buitenterrassen maar van 12.00 tot 18.00 uur open zijn, dat er strenge regels gelden voor aantallen mensen en dat er geen vermaak op het terras mag zijn. "In een mortuarium is het nog gezelliger." Hij zegt dat de besmettingskans buiten "bijna nul" is.

    Rutte zegt dat het aantal bewegingen van mensen door de versoepelingen gaat toenemen en dat een en ander dus voorzichtig moet gebeuren.

    Ook over de toegangstesten waren veel kritische vragen. Demissionair minister De Jonge hoopt dat de eigen bijdrage van 7,50 euro voor toegangstesten na 1 juli alleen nodig is voor grote evenementen. "Daar moeten mensen toch al een kaartje voor kopen." Hij hoopt dat alle andere beperkende maatregelen na 1 juli niet meer nodig zijn.

    De Jonge zou het onterecht vinden als alle Nederlanders moeten blijven meebetalen aan toegangstesten voor festivalbezoekers. "De overheid heeft zelf geen geld, dat is ook allemaal belastinggeld en daar hoeven we allemaal niet aan mee te betalen."

    Over twee wetsvoorstellen met nieuwe coronaregels gaat de discussie later verder, in aparte Kamerdebatten. Die voorstellen gaan over het invoeren van het coronatestbewijs en de quarantaineplicht na reizen.

    India

    D66 en CDA maken zich grote zorgen over het stijgende aantal besmettingen in India. Landen als Frankrijk, Groot-Brittannië en Canada hebben een vliegverbod afgekondigd om te voorkomen dat er besmette reizigers hun land inkomen.

    De Jonge wil zo ver nog niet gaan, omdat er geen objectieve gegevens zijn over de besmettelijkheid van het virus dat nu in India rondgaat, zegt hij. Het RIVM moet die gegevens nu aanleveren.

15. Kenners over Indonesische onderzeeboot: 'Het loopt eigenlijk nooit goed af'

    De 53 opvarenden van de Indonesische onderzeeboot die vermist is geraakt, zijn waarschijnlijk omgekomen, zo vrezen kenners. "Ons WhatsApp-groepje uit Den Helder ontplofte van het medeleven met de nabestaanden", zegt Johan Kragten (68). Hij is oud-marineman en geeft rondleidingen in het Marinemuseum in de Noord-Hollandse stad. "We zien ze als collega's."

    De KRI Nanggala-402, die bezig was met een torpedo-oefening, verdween woensdag ten noorden van Bali van de radar. De marine is een zoektocht begonnen en wordt geholpen door Maleisië en Singapore.

    Kragten was zelf betrokken bij een ernstig ongeval met een onderzeeër. In 1973 was hij als jonge matroos aan boord van onderzeeboot de Zwaardvis voor een oefening ten zuiden van Noorwegen. Door een technische fout kwam er een enorme hoeveelheid water in de boot, die daarop begon te zinken.

    De matroos lag net in zijn 'kooi' toen hij erachter kwam dat het mis was. "Ik hoorde allerlei lawaai van water dat naar binnen stroomde door de snuivermast. Ik ben m'n bed uitgesprongen en naar de boegbuiskamer gerend, waar de torpedo's liggen."

    Een collega zag kans om vanuit de machinekamer met een lenspomp het water naar buiten te pompen. Kragten: "De pomp lag half onder water en de zekeringen gingen steeds kapot. Die moest hij regelmatig vervangen om de pomp weer aan de praat te krijgen. Dus hij nam steeds een heel diepe hap adem, verving de zekeringen en kon weer een minuut pompen."

    Verstijfd

    Kragten kon alleen maar afwachten. "We gingen als een raket achteruit de diepte in. Op de dieptemeter zag ik 20 meter, 25, 30, 40, tot de 60 en ik kon niks doen." Rond de 60 meter stabiliseerde de boot en stukje bij beetje kreeg de bemanning hem weer aan de oppervlakte.

    "In de boegbuiskamer was iedereen verstijfd. Even later denk je erover na alsof het normaal was. Nu ben ik op leeftijd en denk ik: oei, het had ook fout kunnen gaan."

    Dat het in Indonesië fout is gegaan, daarvoor vreest ook Herman de Groot, commandant van de Onderzeedienst van de Koninklijke Marine. "De boot is gemaakt voor een bepaalde diepte en druk", legt hij uit. "Als hij dieper zinkt, wordt de waterdruk te groot en wordt 'ie als een blikje in elkaar gedrukt. En dan gaat het heel snel."

    Wonder

    Volgens De Groot is er "een klein wonder nodig" en zijn er alleen maar aanwijzingen voor het ergste scenario: dat de bemanning is omgekomen.

    Marinekenner Jaime Karremann, die boeken schreef over onderzeeboten, noemt enkele aanwijzingen. De communicatie werd abrupt afgebroken en er is een oliespoor gevonden. "Als er brandstof naar buiten komt, kan zeewater ook naar binnen", zegt hij.

    Waren de opvarenden nog te redden geweest, dan hadden ze op de een of andere manier een signaal afgegeven. "Als een onderzeeboot zo lang vermist is, loopt het eigenlijk nooit goed af."

16. Navalny looft betogers, naar regulier ziekenhuis overgebracht

    De gevangen Russische oppositieleider Aleksej Navalny prijst in een verklaring de duizenden betogers die deze week voor hem de straat op gingen. Via zijn advocaat hoorde hij over de protesten - "de redding van Rusland" volgens Navalny - in steden en dorpen. Hij kreeg er naar eigen zeggen een gevoel van trots en hoop van.

    Navalny, die in januari na terugkomst in Rusland werd opgepakt en daarna werd veroordeeld tot 2,5 jaar in een strafkamp, zegt via Instagram dat de protesten laten zien dat Russen "geven om hun toekomst, om de toekomst van hun kinderen, hun land". Hij voorspelt een "moeilijke, donkere tijd". "Maar zij die de tijd in Rusland terug willen zetten, zijn gedoemd. Wij zijn met meer."

    De 44-jarige Navalny is al weken in hongerstaking omdat zijn eigen artsen niet bij hem mogen komen. Hij lijdt aan zware rugpijn en hij zou gevoel missen in zijn benen. Vorige week zeiden zijn artsen, na het inzien van medische gegevens, dat Navalny dreigde dood te gaan als hij niet geholpen zou worden. Zijn nieren zouden het vrijwel hebben begeven.

    Vandaag riepen zijn artsen hem in een brief op om zijn hongerstaking te beëindigen. Uit het schrijven valt op te maken dat Navalny is overgebracht naar een regulier ziekenhuis in Vladimir en niet langer wordt behandeld door gevangenisartsen. De overplaatsing heeft Navalny volgens zijn eigen team te danken aan de druk van betogers.

17. Automobilist ramt pui tankstation langs A29

    Langs de A29 bij Mijnsheerenland, ten zuiden van Rotterdam, heeft een automobilist de winkel van een tankstation geramd. Op beelden is te zien dat de auto en de pui van de winkel zwaar beschadigd zijn. De politie zegt dat het gaat om een ongeluk, waarbij niemand anders betrokken was.

    De automobilist zou door de brandweer uit de auto zijn bevrijd. De politie meldt dat de bestuurder hulp krijgt. Over zijn of haar toestand is verder niets bekendgemaakt.

    Over de toedracht van het ongeluk is nog niets duidelijk.

    Door het ongeluk ontstond een chaos op het tankstation:

18. Excuses Britse regering voor racisme bij herdenking oorlogsslachtoffers

    De Britse regering heeft verontschuldigingen aangeboden voor het niet herdenken van de zwarte en Aziatische militairen die in de Eerste Wereldoorlog sneuvelden voor het Britse Rijk. Deze naar schatting 116.000 slachtoffers werden eerder niet bij naam genoemd of zelfs helemaal niet herdacht. Bij witte slachtoffers gebeurde dit wel.

    "Namens de huidige en de toenmalige regering wil ik mijn verontschuldigingen aanbieden", zei de Britse minister van Defensie Ben Wallace in het parlement. Hij sprak van "diepgaand racisme". Volgens Wallace bestaat er geen twijfel dat vooroordelen eerder een rol hebben gespeeld. Ook zei hij dat hij het betreurt dat de excuses lang op zich hebben laten wachten.

    Onafhankelijk onderzoek

    Onderzoek naar de herdenking van omgekomen oorlogsmilitairen toonde onlangs aan dat de gesneuvelde militairen uit Afrika en het Midden-Oosten "ongelijk werden herdacht". Het onderzoek werd uitgevoerd door de Commonwealth War Graves Commission, die zich inzet voor gelijke herdenking van gesneuvelden tijdens de twee wereldoorlogen, ongeacht rang, achtergrond of godsdienst.

    Het onderzoek werd ingesteld naar aanleiding van de documentaire Unremembered uit 2019. Daarin kwamen in Kenia en Tanzania, voormalige koloniën van het Verenigd Koninkrijk, massagraven aan het licht waarin lichamen van Afrikanen waren gedumpt. Dat gebeurde zonder enige vorm van herdenking, stelt parlementariër David Lammy, die destijds betrokken was bij de documentaire.

    De gesneuvelde militairen kregen geen grafsteen of ander gedenkteken omdat dit door de bestuurders werd gezien als verspilling van Brits overheidsgeld. Een gouverneur van een Britse kolonie zei in 1923 dat "de gemiddelde inboorling een grafsteen niet zou begrijpen of waarderen", staat in het rapport.

    Waardigheid

    In zijn toespraak zei Wallace dat de Britse regering actie gaat ondernemen om de gebeurtenissen uit het verleden recht te zetten. Zo wordt in de archieven gezocht naar de namen van de slachtoffers en wordt nagegaan hoe lokale gemeenschappen hen herdacht willen zien.

    "Ik ben blij dat de mannen die uit hun dorpen werden gehaald en gedwongen werden om voor het Britse Rijk te vechten, nu hun waardigheid kunnen terugkrijgen", reageerde Lammy bij de BBC.

19. Betalen voor je spaargeld: is dat wel zo raar?

    Geen rente ontvangen, maar betalen voor je spaargeld: het komt steeds dichterbij. ING en de Volksbank gaan per 1 juli een half procent rente rekenen voor spaargeld boven de 100.000 euro, bij ABN Amro is dat vanaf 150.000 euro. Tot nu toe werd er alleen bij meer dan 250.000 euro spaargeld negatieve rente gerekend.

    De negatieve rente raakt zowel particuliere klanten als zakelijke klanten, maar is beperkt. Volgens ABN Amro krijgt 3 procent van de rekeninghouders ermee te maken. "Enkele tienduizenden klanten", aldus een woordvoerder.

    Bij ING gaat het na 1 juli om 7,5 procent van de zakelijke rekeninghouders en 1,7 procent van de particuliere klanten. Nu ligt de spaartegoedgrens nog op 250.000 euro en dat heeft voor 3 procent van de zakelijke klanten gevolgen en voor 0,3 procent van de particuliere klanten.

    Rabobank heft rente vanaf 250.000 euro en verlaagt dat plafond vooralsnog niet. Volgens de bank raakt de negatieve rente nu 1,3 procent van de zakelijke en particuliere klanten, en heeft 98,7 procent van de klanten er dus geen last van.

    De meeste mensen zullen geen last hebben van de negatieve rente. Het gros van de huishoudens heeft een spaarrekening die bij lange na de 100.000 euro niet haalt, en zelfs de 50.000 euro niet. Volgens het CBS had een gemiddeld huishouden in 2019 een spaarrekening van 40.000 euro, en de mediaan, het middelste huishouden, bezat 15.000 euro, allemaal ver uit de gevarenzone.

    Genoeg goedkoop geld

    Volgens de banken vormen de extreem lage marktrente en de ongebreidelde monetaire steun van centrale banken de belangrijkste reden voor de minieme en negatieve spaarrente. De stortvloed aan geld heeft de prijs van geld in de geldmarkt en de kapitaalmarkten enorm gedrukt, en loopt van obligaties, schuldleningen tot hypotheken. Spaarrente ontkomt er dus niet aan.

    Banken kregen tot 2014 een rentevergoeding voor de miljarden aan tegoeden en cash die ze in huis hebben en dagelijks uit veiligheid verplicht moeten afstorten bij de centrale banken. De depositorente is sinds 2014 door de ECB omgebogen naar een boeterente van een half procent, om banken te dwingen meer geld aan het werk te zetten in de economie middels kredietverlening en investeringen. Maar door de overvloed aan geld en de lage rente lukt dat niet echt, ook omdat er steeds meer gespaard wordt.

    Spaarders waren vroeger meer dan welkom, want het leverde goedkoop geld op dat banken duurder konden doorlenen, maar nu willen banken liever niet nog meer spaarders: er is goedkoop geld genoeg.

    Banken betalen dus nu voor het bewaren en dat loopt flink in de papieren. Daardoor is er minder financiële ruimte voor de banken om rente te geven op spaargeld.

    In 2020 kostte de negatieve depositorente de Nederlandse banken samen meer dan een miljard euro. Zo stalde ABN Amro eind 2020 55 miljard euro bij de ECB, kreeg de bank voor 14 miljard vrijstelling en betaalde ABN over die 41 miljard 205 miljoen euro boeterente. De grotere ING en Rabobank waren meer kwijt. ING liet grofweg 100 miljard overnachten, kreeg voor de helft vrijstelling en betaalde uiteindelijk 250 miljoen euro. Rabobank stalde 103 miljard euro, kreeg vrijstelling voor 19 miljard en betaalde uiteindelijk 420 miljoen euro.

    De eerste keer dat negatieve rente werd ingevoerd, voor overigens veel hogere spaartegoeden, werd gevreesd dat mensen hun spaargeld zouden weghalen bij de bank en thuis onder het matras zouden stoppen. Een op de drie mensen overwoog dat, bleek uit een peiling in 2016. Een jaar later was een op de vier dat van plan, en in een recente peiling was dat nog maar een op de vijf. "Het animo om zelf fysiek geld te bewaren neemt af naarmate mensen meer gewend raken aan lage rente", stelt econoom Marike Knoef.

    "Het is een bekende bias in de gedragseconomie: mensen kijken naar euro's in plaats van naar wat je ervan kunt kopen. Je zag dat bij de pensioenen: jarenlang werd er niet geïndexeerd, maar toen er gekort moest worden kwam de grote verontwaardiging." Knoef noemt het 'verliesaversie', een overreactie op iets verliezen. "Bij negatieve rente moet je opeens iets betalen en raak je echt iets kwijt, ook al is het maar een tientje."

    De afgelopen jaren was de rente al laag en de inflatie was hoger dan de rente. De schamele rente op papier was in het echt al negatief, want jaar op jaar konden er steeds minder brood en spullen van het spaargeld gekocht worden. "Mensen beseffen dat niet zo goed. Inflatie, hogere prijzen, voelt anders dan euro's betalen voor je spaargeld. "

20. 'Vaccineer zo snel mogelijk ook in armere landen om mutaties te voorkomen'

    Na een trage start komt het Nederlandse vaccinatieprogramma op stoom met nu zo'n 4,8 miljoen gezette prikken. Maar wereldwijd gaat het veel langzamer, vooral in lage-inkomenslanden. Experts waarschuwen dat dit voor alle wereldburgers een risico vormt, ook voor mensen die al volledig zijn ingeënt.

    "Met deze trend verhogen we de kans op nieuwe en gevaarlijkere virusvarianten", zegt veldepidemioloog en microbioloog Amrish Baidjoe. "Die mutaties zouden de vaccins van nu deels kunnen omzeilen en dus ook weer bij ons kunnen toeslaan. In dat geval zijn we weer terug bij af. Daarom is het in het belang van alle landen om te zorgen dat de vaccins snel, maar ook globaal beschikbaar komen."

    Vaccins doneren

    De inenting van landen met een lager inkomen is afhankelijk van het Covax-programma. Via die samenwerking zijn inmiddels ruim 40 miljoen doses verscheept naar 118 deelnemende landen. Het gaat om donaties van landen met overschotten. Die voorraden worden in samenwerking met de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en hulporganisatie Gavi afgeleverd.

    De doelstelling van Covax is dat eind dit jaar minstens 20 procent van de bevolking van de betreffende landen is gevaccineerd tegen covid-19. In dat tempo bereiken de meeste Afrikaanse landen naar schatting pas eind 2022 of begin 2023 een wijdverbreide vaccinatiegraad.

    Als we zo doorgaan duurt het zelfs tot eind 2024 voordat iedereen is geprikt, betoogt onder andere IC-baas Diederik Gommers vandaag in een opiniestuk in de Volkskrant. Zo'n scenario is volgens epidemiologen en de WHO onwenselijk, omdat de komst van nieuwe mutanten in de tussentijd niet kan worden uitgesloten. Vooral omdat in landen als India en Brazilië het aantal besmettingen en doden tot recordhoogtes is gestegen. En hoe meer besmettingen, hoe groter de kans dat er zorgwekkende varianten opduiken.

    Vertraging

    Bovendien worden de Covax-doelstellingen volgens The Guardian nu al niet gehaald. Van het AstraZeneca-vaccin is tot nu toe een vijfde van de geschatte leveringen werkelijkheid geworden, schrijft de krant.

    "De Covax-doelen zijn vastgesteld voordat de vaccins er waren; tegenslagen zijn niet ingecalculeerd", zegt Baidjoe. "En de belofte was dat landen doneren zodra ze hun risicogroepen hadden gevaccineerd, dat gebeurt nu erg beperkt. En zoals je ook in Nederland kunt zien is de grillige levering ervan een wereldwijd probleem."

    In oktober kwamen India en Zuid-Afrika met een radicale oplossing: hef vanwege de pandemie tijdelijk de patenten op coronavaccins op. Anders blijven de armere landen met lege handen achter en is de kans op gevaarlijke varianten groter, beargumenteren de initiatiefnemers.

    Zij pleiten ervoor het intellectueel eigendom op het recept en de productiemethode tijdelijk te laten vervallen, zodat deze openlijk gedeeld kunnen worden met de wereld. In dat geval kan iedereen ermee aan de slag en komen er mogelijk ook nieuwe innovaties in het vaccin. Zo kan de productie van vaccins fors worden opgeschroefd, betogen de landen.

    Het plan, de TRIPS waiver genoemd, wordt gesteund door tientallen landen, vooral met een laag of middeninkomen. De EU, VS en het Verenigd Koninkrijk zijn bijvoorbeeld tegen. Vandaag en volgende week staat het onderwerp weer op de agenda bij de Wereldhandelsorganisatie (WTO).

    'Versnipperde aanpak'

    In een recent gepubliceerd Kamerstuk noemde het kabinet het een illusie dat dit plan de vaccinproductie verhoogt. Het gaat om zeer complexe productieprocessen die niet zomaar gereproduceerd kunnen worden, staat in de brief. Het zou de farmaceuten ook juist belemmeren weer te investeren in nieuwe innovaties.

    Ook hoogleraar duurzame zorg en innovatie Cornelis Boersma vindt TRIPS geen goed idee. Het leidt volgens hem tot een versnipperde aanpak en mogelijke gezondheidsrisico's. "Als je ziet wat voor regie en coördinatie voor de productie en implementatie van een vaccin nodig is, dan lijkt het me geen goed plan. Een ander tegenargument is dat de farmaceuten nu al samenwerken met concurrenten."

    Volgens Boersma tonen de vaccinproducenten al dat ze bereid zijn om armere landen te helpen. Bijvoorbeeld door het hanteren van lagere prijzen voor vaccins dan voor de Westerse landen. AstraZeneca heeft ook toegezegd geen winst te willen maken op hun vaccin, zolang de pandemie duurt.

    'Geen liefdadigheidsinstelling'

    Maar volgens epidemioloog Baidjoe is dat vooral symbolisch. De vrees voor het tijdelijk loslaten van patenten laat volgens hem een systeemprobleem zien. "Farmaceuten zijn geen liefdadigheidsinstellingen, het is business en hun lobby is groot. Het zijn vooral de rijke landen tegen de armere landen in de TRIPS-discussie en dat laat zien dat het er ook om gaat bepaalde markten beter te beschermen."

    Los van de vraag wat de eerlijkste of beste oplossing is: zowel Baidjoe als Boersma denkt dat het TRIPS-plan weinig kans van slagen heeft.